starogradska muzika

Istorijat starogradske muzike

Starograska muzika se pojavljuje početkom dvadesetog veka. Najpre na prostorima Srbije i Makedonije, a kasnije Bosni i Hrvatskoj.

Ovaj muzički pravac krasi spoj tradicionalne narodne muzike i popularne zabavne muzike koji je na prostore bivše republike stizao u to vreme sa zapada.

Starograska muzika se u to vreme izvodila po kafanama odakle i potiče naziv – „kafanska muzika“. U moderno doba, za starogradske pesme i muziku se kaže da je u pitanju „muzika za dušu“.

Termin „starogradska muzika“ se vezuje za period socijalističke Jugoslavije i period 1970-ih godina.

Glavna karakteristika starogradske muzike je spoj narodnih melodija, lokalnih dijalekata sa svih strana bivše države, jedinstveni oblici harmonizacije, kao i poseban emotivni stil i emocija. U zavisnosti od lokaliteta u kojima se pojavljuje, starogradska muzika se još naziva „varoška muzika“ kao i „sevdalinka“.

Starogradska muzika u Srbiji

Prema različitim istorijskim zapisima, starogradske pesme se u Srbiji prvi put pojavljuju u Beogradu, Novom Sadu, Somboru i Šapcu.

Izvođači starogradske muzike su uspeli da elemente narodnih pesama i narodnog melosa približe gradskoj eliti kroz uglađene aranžmane. S tim u vezi i ne čudi informacija da je u Srbiji jedan od najkvalitetnijih izvođača starogradskih pesama bila Dubravka Nešović – magistar i profesor pevanja.

Predrag Cune Gojković, Zvonko Bogdan, Mile Bogdanović i Duško Jakšić se ističu u muškom pevačkom miljeu severnijih delova naše zemlje.

Kada je u pitanju „južna pruga“, vranjanske starogradske pesme se znatno razlikuju od kafanske muzike iz centralne Srbije. Vranjanske pesme odišu setom i čežnjom. Prepune su priča o neuzvraćenoj ljubavi i čuvenom osećaju koji se slikovito opisuje kroz izraz „žal za mladost“.

U Srbiji se dodatno ističu i ruske romanse čiji su najznačajniji izvođači bili Olga Jančevska kao začetnica, a potom Olivera Marković, te Živan Milić.

Na severu Srbije ističe se naročito tamburica kao nezaobilazni element svake dobre starogradske pesme.

Tamburaška muzika ostaje sinonim za Panonsku ravnicu čijoj popularnosti je kumovala i multietnička raznolikost ovog kraja. Niti tamburaške muzike istkali su zajedničkim snagama Srbi, Mađari, Hrvati, Bunjevci, Šokci, Slovaci, Romi, Rusini.

Selo Deronje u zapadnoj Vojvodini, naziva se prestonicom tamburice koju od zaborava čuvaju mnogobrojni orkestri festivali i Tamburaški sabor koji je u ovom selu održan 2013. godine.

Starograska muzika u Hrvatskoj

Ako nastavimo zapadno iz Srbije, tik preko granice u Osijek, dolazimo do zasebnog podžanra starogradske muzike koga su obeležili „Slavonski bećarci“.

Najpoznatiji među njima bio je Krunoslav Kićo Slabinac, koji je aktivno nastupao od 1960-ih godina pa sve do 2020. kada je preminuo. Tokom svoje dugogodišnje karijere, Kićo je na najbolji način promovisao Slavonske bećarce, zajedno sa Verom Svobodom, još jednim istaknutim imenom.

Osim bećarske muzike, u Hrvatskoj se kroz starogradski žanr izdvaja i „Dalmatinska klapa“.

Ova vrsta muzike je nastala u 19. veku izvorno kao muška pesma koju bi izvodile grupe muškaraca okupljene na dalmatinskoj rivi. Klapu krase ljubavni tonovi i one su danas simbol dalmatinskog identiteta.

1967. godine je osnovan i prvi festival Klapa u Omišu.

Starograska muzika u Bosni

Ono što su vranjanske pesme bile za Srbiju, to su „Sevdalinke“ za Bosnu i Hercegovinu.

Ljubavne balade izražajnog umetničkog stila koji govori o čežnji, melanholiji i ašikovanju i danas ostaju prepoznatljiv element bosanskog mentaliteta koji se teško može replicirati u drugim muzičkim stilovima.

Najpoznatiji izvođač sevdalinskih pesama je Himzo Polovina, izvođač iz Mostara koji je svojim pesmama i umetničkim doživljajem obeležio jednu čitavu epohu i čiji uticaj se oseća i danas.

Najslušanije stagoradske pesme i radio stanice

Najbolja starogradska muzika se ne može izdvojiti utek nekoliko pesama. Ovo je muzički pravac koji živi i evoluira kroz vekove.

Od juga ka severu, a gledano i iz istorijskog ugla, makedonske pesme predvode niz. Ostaju upamćeni naslovi poput Ako umram ili zaginam, Bitola moj roden kraj, Biljana platno beleše, koji zaista jesu kultne pesme ovog kraja.

Severnije stižemo do pesama kakve su Dimitrijo, sine Mitre, Mito, bekrijo, Stojanke bela Vranjanke, Lela Vranjanka.

Imam jednu želju, Kafu mi draga ispeci, Ima dana kada ne znam šta da radim, su predstavnici centralne Srbije, dok Vojvodinu s ponosom predstavlja ceo niz. U tom Somboru,
Još litar jedan, Fijaker stari, i tako dalje.

Kada je u pitanju starogradska muzika uživo preko radija, naš tim preporučuje sledeće stanice, izlistane po prosečnom slušanju na nedeljnom nivou:

• Radio Lola
• Naxi Boem
• Radio AS Šabac
• Radio Kozara Gradiška
• Radio Fruška Gora